Hoe de hartstilstand van Eriksen op EURO 2020 anti-vaccin boodschappen naar het brede publiek bracht
21 juni 2021 — JORDY NIJENHUIS & HANNAH RICHTER
“Deze strategieën zijn niet nieuw of verrassend, maar als samenleving laten we ons keer op keer voor de gek houden.”
Op dag twee van Euro 2020 zag de wereld hoe Christian Eriksen instortte op het veld. Dit gebeurde tijdens de wedstrijd tussen Denemarken, het thuisland van Eriksen, en Finland. Na met succes te zijn gereanimeerd, was het slechts een kwestie van minuten voordat de wereldwijde anti-vax beweging op de Twitter-propaganda trein sprong. Eriksen’s ineenstorting zou te wijten zijn aan de corona vaccinaties. Er is echter één probleem met deze theorie: Eriksen is nog niet gevaccineerd.
Een aantal van de originele tweets is inmiddels verwijderd, wat het moeilijk maakt om te achterhalen waar de eerste geruchten begonnen. Luboš Motl, een Tsjechisch staatsburger, lijkt een van de eerste twitteraars te zijn. Hij stelde dat de hoofddokter en cardioloog van Eriksen op een Italiaans radiostation bevestigde dat Eriksen het vaccin had gekregen. Motl’s tweet werd opgepikt en gedeeld door Alex Berenson, een voormalige New York Times-verslaggever en bekende corona-ontkenner.*
Motl heeft sindsdien de tweet verwijderd en zijn excuses aangeboden. Maar het kwaad was al geschied. Ondanks dat er geen bewijs was voor het radio-interview, had de tweet van Berenson een groot deel van zijn 270.000 volgers bereikt en maakte het de weg vrij voor een stroom van anti-vax tweets, van Europa tot aan de VS.
“Zowel anti-vaxxers als pro-vaxxers deelden de tweet op grote schaal.”
Binnen het Nederlandse taaldomein hebben wij de tweets verzameld en onderzocht binnen het European Observatory of Online Hate. Dit onderzoek laat zien dat ook Nederlandse twitteraars zeer betrokken waren bij de verspreiding van dergelijke geruchten. Een speciale rol was weggelegd voor onze grootste corona-ontkenner, Willem Engel. De Nederlandse dansleraar en oprichter van de anti-vaccinatie beweging Viruswaarheid, zorgde voor ophef na het publiceren van een tweet waarin hij stelde dat Eriksen's hartstilstand werd veroorzaakt door het corona vaccin. In de tweet riep hij op tot onmiddellijke stopzetting van het vaccinatieprogramma nadat hij een Deense speler 'dood neer’ had zien vallen.*
Net als bij de tweet van Berenson, blijkt uit gegevens dat de opmerkingen van Engel onmiddellijk werden gevolgd door felle discussies op sociale media. Zowel anti-vaxxers als pro-vaxxers deelden de tweet op grote schaal. Het is niet verwonderlijk dat anti-vaxxers de verklaring van Willem Engel steunden en er hun eigen verhalen en complottheorieën aan toevoegden. Maar, aan de andere kant, zien we ook dat mensen die voorstander zijn van vaccins, samen met enkele publieke figuren, de tweet deelden en beweerden dat dit het ultieme bewijs is van de ‘giftigheid’ en ‘domheid’ van de beweging van Willem Engel. Binnen enkele uren veranderde het online gesprek rond de hartstilstand van Eriksen's in een zwaar gepolariseerde discussie rond de tweet van Engel.
Een onderzoek naar de tweets binnen de Nederlandse antivax beweging over Eriksen laat een zeer eenzijdig gesprek zien met slechts één boodschap: er is een verband tussen de hartstilstand van Eriksen en vaccinaties. Via hashtags, wordt er veel naar Engel verwezen. In alle tweets is zijn naam de derde meest gebruikte hashtag. De aandachtsspanne lijkt echter nogal kort te zijn. Op de dag van het incident zelf en de dag erna lag het aantal tweets binnen de beweging rond de 300. Na twee dagen was dat gedaald tot 50.
Meest gebruikte woorden binnen de Nederlandse anti-vax beweging in tweets over Eriksen (van 12 Juni - 15 Juni)
Meest gebruikte hashtags binnen de Nederlandse anti-vax beweging in tweets over Eriksen (van 12 Juni - 15 Juni)
Aantal tweets binnen de Nederlandse anti-vax beweging over Eriksen (van 12 Juni - 15 Juni)
Het aantal tweets afkomstig van de Nederlandse anti-vax beweging lijkt misschien laag, en het kan aanvoelen als een niche discussie op Twitter. Maar als we alle berichten op Twitter in de Nederlandse taal nader bekijken, zien we helaas dat het verhaal van de anti-vaxxers verweven raakte met het bredere gesprek rond Eriksen. Onderstaande ‘word cloud’ toont de meest gebruikte woorden in alle tweets over Eriksen in de Nederlandse taal op twitter. Het woord ‘gevaccineerd’ is bijna net zo groot als de woorden ‘get’, ‘well’, ‘soon’. In alle gesprekken rond Eriksen waren vaccinaties dus bijna net zo prominent aanwezig als de beterschapswensen. We zien ook terug in de hashtags dat er veel aandacht was voor de anti-vaxxers. #willemengel (9e meest gebruikte) en #stopwillemengel (11e) raakte verweven met het verhaal over het incident.
Meest gebruikte woorden in alle Nederlandstalige tweets over Eriksen (van 12 Juni - 15 Juni)
Meest gebruikte hashtags in alle Nederlandstalige tweets over Eriksen (van 12 Juni - 15 Juni)
Aantal tweets in de Nederlandse taal over Eriksen (van 12 Juni - 15 Juni)
Dit lijkt een vruchtbare strategie voor propagandisten en complotdenkers: wacht tot er een impactvolle of emotionele gebeurtenis plaatsvindt, maak een paar aanstootgevende of giftige tweets, laat de online discussie op gang komen, en kijk hoe je berichten worden gedeeld en overgebracht naar een publiek dat je nooit eerder hebt bereikt. En, omdat grote Nederlandse nieuwsmedia ook verslag uitbrachten over de tweet, vaak met behulp van een screenshot in hun artikelen, deelden ze mee in de verspreiding van de valse informatie en gaven ze Willem Engel nog meer bekendheid.
Deze strategieën zijn niet nieuw of verrassend, maar als samenleving laten we ons keer op keer voor de gek houden. In onze constante strijd tegen mis- en desinformatie worden we hier telkens mee geconfronteerd. We laten ons bespelen door dergelijke onruststokers en dragen daardoor bij aan de gratis promotie van hun ideeën en idealen.
*We hebben besloten om geen van de originele tweets op te nemen, zowel als screenshot of link. Dit doen we omdat we deze valse informatie niet verder willen verspreiden.
The content of this website represents the views of the author only and is his/her sole responsibility. The European Commission does not accept any responsibility for use that may be made of the information it contains.