Satan in de Lage Landen: Hoe Bodegraven het centrum werd van een helse complottheorie
23 december 2021 — Ellen McVeigh — Vertaling door Toon Vos
In samenwerking met Are We Europe
Op 4 december 2016 liep Edgar W. een pizzeria genaamd Comet Ping Pong in Washington DC binnen. Hij was gewapend met een AR-15 geweer, een .38 pistool en een vouwmes. Edgar W. schoot één keer en trapte verschillende deuren in. Hij vond niet waarvoor hij uit North Carolina naar Washington DC was afgereisd: een pedofielennetwerk dat vanuit de kelder van de pizzazaak kinderen smokkelde met de hulp van Hilary Clinton. Er werden geen kinderen verhandeld vanuit de kelder van Comet Ping Pong: het restaurant had zelfs geen kelder. De zaak en de complottheorie erachter kwamen bekend te staan als "Pizzagate." Het schoolvoorbeeld voor de gevolgen van online desinformatie die overslaan naar de echte wereld.
Vijf jaar later, meer dan 7000 kilometer verderop, beleefde Bodegraven zijn eigen Pizzagate-moment. In februari 2021, toen Nederland de heftigste sneeuwstorm in tien jaar beleefde, werd begraafplaats Vredehof aan de rand het dorp 's nachts overspoeld met bloemen en steunbetuigingen. De boeketten waren neergelegd door vreemden. Veel van hen waren van ver gekomen en hadden geen band met de gemeente. "Voor alle slachtoffers die getraumatiseerd zijn voor het leven," luidde een van de vele briefjes op de grafstenen en langs de oprijlaan. De berichten waren neergelegd ter nagedachtenis aan de vermeende slachtoffers van satanisch kindermisbruik. Een drama dat zich volgens geruchten in 1982 in Bodegraven zou hebben voltrokken.
Onder de oppervlakte
In de zomer van 2020 doken er online al theorieën op over een satanisch pedofielennetwerk dat in Bodegraven actief zou zijn. De meeste inwoners waren hiervan niet op de hoogte. De gevolgen van deze geruchten werden pas duidelijk toen er honderden bloemen op de begraafplaats werden bezorgd. Blijkbaar hadden ze bij veel mensen een gevoelige snaar geraakt.
"Ze kwamen aan op zaterdag tijdens de sneeuwstorm en legden bloemen langs de gehele oprijlaan, vanaf de weg tot aan de poort van de begraafplaats." vertelde Jan (namen zijn geanonimiseerd, red.), beheerder van de begraafplaats. "Op maandag kwam de politie die ons vertelde dat we de bloemen moesten weghalen om ze in een zeecontainer te plaatsen." Toen de bloemen eenmaal waren verwijderd, verschenen er overal in de stad dreigbriefjes. Het gemeentehuis werd bestookt met telefoontjes met berichten die varieerden van oprechte bezorgdheid tot buitengewone agressie.
“Ze kwamen aan op zaterdag tijdens de sneeuwstorm en legden bloemen langs de gehele oprijlaan, vanaf de weg tot aan de poort van de begraafplaats.”
De gebeurtenissen in Washington DC en Bodegraven zijn, ondanks hun verschillen, voorbeelden van de gevolgen van online misinformatie die losbarst in de offline wereld. Zulke theorieën kunnen maandenlang onder de oppervlakte van websites, forums en chatgroepen borrelen. Op die manier verzamelen ze honderden tot duizenden aanhangers voordat ze het leven van onwetende burgers binnendringen. "Vroeger werden we getroost met het idee dat complotaanhangers in de marge bestonden; dat ze niets met de rest van ons te maken hadden," zegt Jelle van Buuren, assistent-hoogleraar aan het Institute of Security and Global Affairs van de Universiteit Leiden. "Nu bevinden ze zich in alle lagen van de samenleving."
Achter zowel Pizzagate als het vermeende pedonetwerk in Bodegraven schuilt het idee van een schimmige elite die wereldwijd minderjarigen smokkelt. Deze overtuiging staat onder andere centraal in de populaire QAnon-beweging die in 2017 in de VS verscheen. Sindsdien hebben hun theorieën zich naar alle uithoeken van de wereld verspreid. QAnon begon met de theorie dat Donald Trump een strijd voerde tegen een satanische, pedofiele elitesekte. Aangezwengeld door de coronapandemie is QAnon uitgegroeid tot een wereldwijde beweging die allerlei soorten samenzweringsdenken inkapselt.
“De gebeurtenissen in Washington DC en Bodegraven zijn, ondanks hun verschillen, voorbeelden van de gevolgen van online misinformatie die losbarst in de offline wereld.”
Van Duitsland tot Japan, van rechts-extremisten tot yogaleraren, van tieners tot gepensioneerden—de overtuigingen hebben zich niet beperkt tot een bepaalde groep of regio. Aangewakkerd door het toegenomen gebruik van sociale media tijdens de pandemie wist QAnon een groot publiek aan te spreken alvorens over te slaan naar de offlinewereld. Uit onderzoek van de Londense denktank ISD blijkt dat de complottheorie zich over ongeveer 70 landen heeft verspreid. Internetwaakhond NewsGuard telde in 2020 meer dan 448.000 aanhangers van QAnon in Europa.
De complottheorieën over Bodegraven bevatten vergelijkbare ideeën, al zijn de personages toegespitst op de Nederlandse context. In plaats van Hilary Clinton of de Amerikaanse medisch hoofdadviseur Anthony Fauci, wordt er verwezen naar premier Mark Rutte en de huidige directeur van het Centrum Infectieziektebestrijding (CIb), Jaap van Dissel. De algemene thema's zijn bijna identiek aan de QAnon-theorieën uit de VS.
Een sterk verhaal
Net als bij Pizzagate draaide het Bodegravencomplot rond een satanische pedofiele sekte, dit keer opererend vanuit een peuterspeelzaal en kleuterschool. De beweringen waren afkomstig van Joost K., een voormalige inwoner van het dorp. In maart 2020 stuurde Joost K., die al enkele jaren in Spanje woont, een e-mail naar de populaire Nederlandse complotdenker Martin Vrijland. Hierin beweerde hij herinneringen te hebben opgehaald aan moord en satanisch misbruik tijdens zijn jeugd in de jaren tachtig. Joost K. beweerde ook het slachtoffer te zijn geweest van MK-ULTRA: een serie “hersenspoelexperimenten” op minderjarigen tijdens een geheime CIA-operatie die eindigde in 1973. Vervolgens bundelde Joost K. zijn krachten met Wouter R., een "persoonlijke leiderschapscoach" die betrokken was bij het verspreiden van anti-vaccinatie informatie en Micha K., een ex-journalist en bedreven complottheoreticus. Zijn verhaal verspreidde zich als een lopend vuurtje.
Samen publiceerden de drie een reeks YouTube video's onder de naam Red Pill Journal in 2020. De naam verwijst naar een scène uit de film The Matrix waarin Neo moet kiezen om onwetend te blijven door de blauwe pil te nemen, of geconfronteerd worden met de verontrustende waarheid door de rode pil te nemen. De scène is populair in samenzwerings- en mannenrechtengemeenschappen. De video's van Red Pill Journal richtten zich op het "PedoNetwerk Bodegraven" en het satanische misbruik waarvan Joost K. beweerde als kind getuige te zijn geweest. Joost K. noemde verschillende namen van kinderen die volgens hem door deze sekte waren vermoord en beschreef in detail het geweld dat hij en anderen zouden hebben ondergaan.
“Jaap van Dissel werd ook ingebracht als een van de misdadigers.”
Hij beschuldigde een lokale arts als de belangrijkste aanstichter van het misbruik. Maar al spoedig werd er, toen Wouter R. en Micha K. betrokken raakten, een hoofdpersonage aan het verhaal toegevoegd. Jaap van Dissel werd ook ingebracht als een van de misdadigers. Van Dissel was hoogleraar infectieziekten aan de Universiteit Leiden en verwierf in 2020 nationale bekendheid als voorzitter van het Outbreak Management Team, een functie die hem tot een centraal doelwit maakte van anti-lockdown en anti-vaccinatie activisten. Er is geen bewijs dat hij in Bodegraven heeft gewoond.
Naast het identificeren van de daders en de slachtoffers van het netwerk, verwikkelde de theorie steeds meer bekende Bodegravers in haar web. Journaliste Natalie Righton en politica Jeanine Hennis-Plasschaert werden in het verhaal aangewezen als "elitekinderen" die waren gehersenspoeld en gehypnotiseerd om later topposities in de Nederlandse samenleving te bekleden. Righton noemde deze beschuldigingen onzin: "Die mensen moeten zich schamen."
De tientallen mensen die waren afgereisd om bloemen op de begraafplaats te leggen waren direct beïnvloed door de ideeën van het Red Pill Journal. Kaartjes die aan de boeketten waren bevestigd lazen allerlei verwijzingen naar het programma: "Voor de slachtoffers van satanisch misbruik," en "Ter ere van Joost K. en de andere slachtoffers van satanisch misbruik #StopVanDissel." Anderen noemden de namen van de kinderen die volgens Joost K. slachtoffers waren geweest. Ook bij het graf van de vrouw van de arts, die door Joost K. als dader was aangewezen, werden bloemen neergelegd.
“Dit incident op begraafplaats in Bodegraven is een voorbeeld van de manier waarop complotdenkers onze samenleving met leugens en bedrog kunnen bestoken en de rol van sociale media daarbij.”
In een van de weinige YouTube video's die niet door het platform is verwijderd, staat dat "duizenden mensen zich aansluiten bij de strijd van de drie strijders [Micha K., Joost K. en Wouter R., red.]." Het bevat verwijzingen naar de QAnon-samenzwering, zoals "van donker naar licht," een hint naar het geloof dat QAnon aanhangers een strijd tussen goed en kwaad voeren, en "where we go one, we go all," (langdradig afgekort als “WWG1WGA”) een populaire leus van de beweging.
Nadat de plaats en haar inwoners twee weken lang online en offline waren bestookt met berichten van complotdenkers gaf de gemeente Bodegraven-Reeuwijk een verklaring af waarin ze de vreemde gebeurtenissen op het kerkhof veroordeelde, en medeleven betuigde met de mensen die erdoor waren getroffen. In een verklaring zei burgemeester Christian van der Kamp: "Het is pijnlijk en soms zelfs bedreigend voor de nabestaanden van overledenen en voor mensen die ten onrechte beschuldigd worden."
De burgemeester ontving zelf ook doodsbedreigingen van complotdenkers die hem ervan beschuldigden betrokken te zijn bij een doofpotaffaire nadat hij de bloemen van de begraafplaats had laten verwijderen. In een andere verklaring riep de gemeente op tot actie op een nationaal niveau om de verspreiding van online samenzweringstheorieën in Nederland tegen te gaan. Ze verklaarden dat: "Dit incident op begraafplaats in Bodegraven is een voorbeeld van de manier waarop complotdenkers onze samenleving met leugens en bedrog kunnen bestoken en de rol van sociale media daarbij." Ze schetsten de impact op de nabestaanden, die hun overleden dierbaren meegesleept hadden zien worden in een absurd en verzonnen verhaal.
De toegangspoort tot radicalisering
Er zijn verschillende redenen waarom deze verhalen mensen zo aangrijpen. Volgens Jelle van Buuren is het geen toeval dat minderjarigen vaker in de schijnwerpers van complottheorieën staan. "Al sinds mensenheugenis zijn er complottheorieën waarin kinderen een rol spelen," zegt hij. "Ze zijn een krachtig symbool van onschuld. Voor veel mensen roept het idee van kindermisbruik diepgewortelde emoties op.”
Het oproepen van zulke emoties kan gebruikt worden om mensen te mobiliseren: ook individuen die zich voorheen weinig bezighielden met complottheorieën. Van Buuren beschrijft deze samenzweringen van pedonetwerken als een "radicaliseringspoort" die een bevlogen reactie oproept en de weg vrijmaakt naar extremer complotdenken. Echte misdaden die kortgeleden aan het licht zijn gekomen, waarbij kindermisbruik door invloedrijke personen werd verzwegen, maakt dit effect alleen maar krachtiger. Twee voorbeelden hiervan zijn het misbruik door geestelijken binnen de katholieke kerk en de zaak Jeffrey Epstein.
“Kinderen zijn een krachtig symbool van onschuld. Voor veel mensen roept het idee van kindermisbruik diepgewortelde emoties op.”
Het voelt misdadig om niet te handelen zodra deze diepgaande angsten zijn aangewakkerd en mensen ervan overtuigd zijn geraakt dat er iets schandaligs aan de hand is. Van Buuren vervolgt: "Er is vaak een gevoel van urgentie in deze oproepen. Mensen geloven dat ze deelnemen aan een soort 'spirituele oorlogsvoering' tussen goed en kwaad."
Wanneer mensen geloven dat ze vechten tegen het kwaad en onschuldige kinderen beschermen, wordt informatie dat het tegendeel bewijst genegeerd of gezien als een aanvullend bewijsstuk van een doofpotaffaire. In een interview met Trouw zei de Nederlandse psycholoog Sander van der Linden: "Complotdenkers corrigeren zichzelf niet en dat maakt het fenomeen zo moeilijk te bestrijden. Als je iets ontkent, ben je zelf onderdeel van het complot." Het feit dat er geen kelder was in Comet Ping Pong heeft de aanhangers van de Pizzagate affaire niet afgeschrikt. Verklaringen van de families en ambtenaren in Bodegraven werden door de aanhangers gezien als verder bewijs van een samenzwering.
“Complotdenkers corrigeren zichzelf niet en dat maakt het fenomeen zo moeilijk te bestrijden. Als je iets ontkent, ben je zelf onderdeel van het complot.”
In een verklaring van maart 2021 sprak burgemeester Christian van der Kamp de complotdenkers rechtstreeks aan in een poging de ontvangen desinformatie te ontkrachten. "Mijn oproep aan de mensen in Nederland die denken dat ze iets goeds doen door bloemen naar Bodegraven te brengen—blijf weg," zei hij. "U doet niets goeds."
Een perfecte storm
Er zijn genoeg historische voorbeelden van samenzweringen over kindermisbruik, van historische antisemitisme tot anti-Duitse propaganda tijdens de Tweede Wereldoorlog. Maar in 2021 lijkt de samenleving extra vatbaar te zijn voor complotdenken. "De coronapandemie is wat ik een 'perfecte storm' zou noemen," zegt Jelle van Buuren. "Mensen zijn bezorgd en bang. Dit maakt hen gevoeliger voor complotdenken. Tegelijkertijd zitten mensen thuis en brengen ze meer tijd online door." De mensen die van oudsher actief waren in complotkringen—voornamelijk mannen, actief op nicheforums zoals 4chan—hebben hun ideeën weten te verspreiden naar een mainstream publiek op platforms als Facebook en Twitter. Coronagerelateerde complottheorieën hebben ook ingang gevonden in andere gemeenschappen met interesses in alternatieve geneeskunde, yoga en spiritualiteit. Samenzweringen zoals QAnon doen het goed in deze gemeenschappen die voornamelijk bestaan uit vrouwen, velen van hen moeders.
“Sommigen verspreiden misinformatie vanuit de oprechte overtuiging dat ze een strijd tussen goed en kwaad voeren. Anderen gebruiken deze strategie voor meer malafide doeleinden.”
Van Buuren legt uit hoe mensen extremere complotten kunnen verspreiden door hun eigen opvattingen te mengen met corona-desinformatie. Sommigen verspreiden misinformatie vanuit de oprechte overtuiging dat ze een strijd tussen goed en kwaad voeren. Anderen gebruiken deze strategie voor meer malafide doeleinden, zoals het ronselen voor extremistische netwerken. Daarnaast zijn er publieke figuren met een grote aanhang die manieren hebben gevonden om hun groeiende publiek winstgevend te maken. In 2021 stelde de rechtbank in Den Haag vast dat Wouter R. zo'n 15.000 euro aan donaties had ontvangen voor het Red Pill Journal.
Uit een onderzoek van Kieskompas in 2020 blijkt dat een op de tien Nederlanders gelooft in een complottheorie over de coronapandemie; een op de vijf kiezers van de PVV gelooft dat het coronavaccin een microchip bevat. In heel Europa zijn slogans en spandoeken in verband met QAnon en andere complottheorieën gezien tijden anti-lockdown demonstraties. Toen Joost K. zijn krachten bundelde met Wouter R. en Micha K., duurde het niet lang voordat Jaap van Dissel centraal kwam te staan in het Bodegraafse complot.
Een dagje Bodegraven
Op een zonnige dag in september 2021 is er in Bodegraven weinig te merken van de bizarre gebeurtenissen van een half jaar geleden. Het dorp met 19.000 inwoners voelt klassiek Hollands aan: terrassen en tuinen met uitzicht op het glinsterende water dat langs geplaveide straatjes en boetiekjes loopt. De bewoners zeggen elkaar gedag wanneer ze in paren langsfietsen, ze lezen boeken op hun balkon, trimmen hun heggen en laten hun hond uit.
Voor de mensen die niet direct betrokken waren bij het complot voelen de gebeurtenissen van februari en maart ver weg. "Voor mij was het echt één gek weekend in februari toen mensen overal in de stad borden ophingen met dingen als: 'We moeten ze pakken [de vermeende daders van het misbruik, red.]'," zei Lamiya, een inwoner van het dorp. "Er was een hoop ophef en er kwamen ook veel mensen van de media kijken, maar sindsdien is het relatief rustig."
Wie vijf minuten langs de Oude Rijn naar begraafplaats Vredehof fietst, ziet een van de weinige herinneringen aan de ophef. Bij de ingang van de parkeerplaats van de begraafplaats hangt nog steeds de noodverordening van 17 maart 2021. Hierop staan de maatregelen die de gemeente heeft genomen om de acties van de complotdenkers tegen te gaan. "Sinds 3 februari 2021 hebben tientallen activisten bloemen en actieborden geplaatst op graven op begraafplaats Vredehof. Deze mensen worden hiertoe via social media aangespoord door een groep mensen die complottheorieën aanhangen en onterecht geloven dat er in Bodegraven sprake is geweest van een pedo satanisch netwerk, waarbij kinderen vermoord zouden zijn." Verder wordt beschreven hoe deze acties "grote onrust en verdriet bij de nabestaanden hebben veroorzaakt en de rust op het kerkhof ernstig hebben verstoord en inbreuk hebben gemaakt op de privacy van tientallen mensen." In de verordening werd bepaald dat het van 17 maart tot 14 september 2021 voor iedereen die geen partner of familielid is van een persoon die op de begraafplaats begraven ligt, verboden was de begraafplaats te betreden, anders dan om een begrafenis bij te wonen. De rust lijkt sinds de verordening te zijn teruggekeerd op begraafplaats, die omgeven is door velden zo ver het oog reikt. Jan en zijn collega's bij de gemeente hebben al maanden geen ongewenste bloemen en berichten meer hoeven te verwijderen. "We hopen maar dat het zo blijft," zei hij.
“Terwijl mensen massaal naar de begraafplaats van Bodegraven stroomden, verschenen er ook bloemen bij de gedenkplaatsen van Marianne Vaastra en Nicky Verstappen.”
De kracht van samenzweringen als QAnon is dat allerlei gebeurtenissen door aanhangers worden gebruikt als bewijs van een wereldwijde, satanische elite. Terwijl mensen massaal naar de begraafplaats van Bodegraven stroomden, verschenen er ook bloemen bij de gedenkplaatsen van Marianne Vaastra en Nicky Verstappen, twee Nederlandse kinderen die in 1999 en 1998 zijn vermoord. Er geen enkele verbanden tussen hun moordzaken, of tussen hen en de stad Bodegraven. De gedenkplaats van Marianne Vaastra bevindt zich in De Westereen in Friesland, meer dan 200 kilometer ten noorden van Bodegraven. Ook het gedenkteken van Nicky Verstappen, bij het natuurgebied Brunssummerheide in Limburg ligt, aan de andere kant van het land. Berichten op deze eerbetonen lieten zien dat ze niet afkomstig waren van gewone rouwenden of nabestaanden. Veel van de bloemen waren voorzien van briefjes waarin werd verwezen naar een "satanische elite" die verantwoordelijk is voor de twee moorden, evenals nadrukkelijke verwijzingen naar QAnon.
Grijze tinten
Samenzweringen lijken vaak uit het niets op te duiken, vooral voor diegenen die plotseling worden beschuldigd van betrokkenheid bij een verschrikkelijke gebeurtenis. Dan verdwijnen ze weer even vlug als ze opkwamen. Individuele brandhaarden voeden zich meestal aan een groter, overkoepelend verhaal en worden met elkaar verbonden door aanhangers. Nieuwe voorvallen worden bijgevoegd en in verband gebracht met volkomen ongerelateerde gebeurtenissen. Sinds de moord op Marianne Vaastra waren er talloze theorieën over haar moordenaar. Hoewel deze theorieën oorspronkelijk beweerden dat moordenaar van Vaastra een asielzoeker was, worden zowel Vaastra als Verstappen nu als de slachtoffers van satanische elites gezien door QAnon aanhangers. Van Buuren: "Deze complotverhalen verdwijnen nooit echt. Ze worden voortdurend verbonden met nieuwe gebeurtenissen."
In de voorhoedes van deze complotbewegingen komen regelmatig dezelfde namen naar voren. De drie mannen die centraal staan in de desinformatiecampagne rond Bodegraven zijn geen onbekenden wat betreft het verspreiden van onwaarheden. In Red Pill Journal verwezen ze naar het QAnon-complot en deden zij directe bedreigingen aan het adres van publieke figuren zoals Jaap van Dissel, Mark Rutte en burgemeester Christian van der Kamp. In februari 2021 deden zowel de gemeente Bodegraven als het RIVM aangifte tegen de drie mannen wegens smaad, laster en opruiing. In juni 2021 diende ook de landelijke vereniging van GGD'en een klacht in naar aanleiding van de Telegram-groep die de mannen beheerden, “De Bataafse Republiek,” waarin ze medewerkers van de vaccinatiecentra hadden bedreigd.
“Nieuwe voorvallen worden bijgevoegd en in verband gebracht met volkomen ongerelateerde gebeurtenissen.”
Volgens Jelle van Buuren is het vervolgen van verspreiders van desinformatie op het internet niet altijd eenvoudig. "De vraag is waar de grens ligt tussen de vrijheid van meningsuiting en mensen die daadwerkelijk schade aanrichten," zegt hij. Hij is op zijn hoede voor het idee dat er meer macht naar overheden en socialemediaplatforms zou moeten gaan om de meningsuiting van mensen in het gareel te houden. "Mensen moeten vrij zijn om er hun eigen ideeën op na te houden, zolang ze maar niemand schade berokkenen." Wanneer deze ideeën de grens overgaan naar illegale activiteiten, zoals doodsbedreigingen en laster, hebben politie en andere justitiële instanties nog steeds moeite om dit wettelijk te vervolgen.
"Je kunt niet elk bericht voor de rechter brengen," zegt Van Buuren. "Dus moet je op zoek naar de aanstichters, degenen die de wet overtreden of haatzaaien." De invloed die complotdenkers als Wouter R. en Micha K. kunnen uitoefenen op hun volgelingen is duidelijk, maar de rechtsgang rond die invloed is nog wazig. Toen Wouter R. in 2021 door de rechtbank in Den Haag werd aangeklaagd voor zijn bedreigingen aan het adres van Jaap van Dissel, noemde de rechter de invloed die Wouter R. op zijn sympathisanten heeft. De rechter beschreef hoe aanhangers van het Red Pill Journal bij twee arrestaties wegens bedreiging van Van Dissel betrokken waren geweest.
Offline afleidingen
De toekomst van complotdenken is onzeker nu bewegingen als QAnon in opkomst zijn in Europa en elders. Hoewel sommige sociale mediasites hard hebben opgetreden tegen groepen die nepnieuws verspreiden, blijft het wijdverbreid op berichtenplatforms zoals Telegram en Whatsapp. Groeiende rechts-populistische bewegingen en een toenemend wantrouwen tegen de overheid leiden ertoe dat de autoriteiten zich zorgen maken over de verspreiding van desinformatie. Hoe is het mogelijk dat gewone mensen zich geroepen voelde om in februari, tijdens een nationale lockdown en een sneeuwstorm, hun huis te verlaten? Om vervolgens uren met de trein naar een voor hen onbekend dorp te reizen en daar de eer te bewijzen aan de slachtoffers van een satanisch pedonetwerk—waarover ze online hadden gehoord? Als men dit gelooft, waartoe is men dan nog meer toe in staat?
"Wat regeringen zorgen baart, is dat extremistische organisaties zich zullen richten op een nieuwe potentieel publiek. Deze organisaties zien een toenemend wantrouwen in de overheid en de media en kunnen daarop inspelen," zegt Van Buuren. Hij wil ons echter op het hart drukken niet te sterk te reageren. "Het is belangrijk dat we ons niet laten meeslepen in een morele paniek," stelt Van Buuren. "Ondanks een toename in het aantal mensen dat in complotten gelooft, is het slechts een kleine minderheid die de wet overtreedt of gewelddadig wordt."
“Of deze vloedgolf aan complotten net zo dramatisch zal ebben als hij ons leven binnenstroomde tijdens de pandemie valt te bezien.”
In Bodegraven is alles weer de oude. De noodverordening die de gemeente nam om de rust op Vredehof te behouden, werd op 14 september opgeheven. De nieuwe burgemeester van Bodegraven-Reeuwijk, Eric van Heijningen, heeft beloofd krachtig stelling te nemen tegen de complotdenkers. In zijn verklaring tijdens zijn aantreden stelde hij: "Deze onzin moet stoppen, dit is een gevaar voor de samenleving."
Voor degenen direct in het complot worden genoemd—de nabestaanden, de verdachten en de autoriteiten—is de beproeving nog niet voorbij. Bovendien blijft desinformatie over Bodegraven online circuleren. Terwijl de gerechtelijke processen nog lopen en Joost K., Wouter R. en Micha K. momenteel in voorarrest zitten, zijn hun aanhangers nog steeds actief op de sociale media. Nu succesvolle vaccinatiecampagnes landen in staat stellen de lockdown te doorbreken en mensen weer aan het werk en naar school kunnen, wordt er voorzichtig gekeken naar hoe de wereld er na het coronavirus uit zou kunnen zien. Of deze vloedgolf aan complotten net zo dramatisch zal ebben als hij ons leven binnenstroomde tijdens de pandemie valt te bezien. Laten we uitkijken naar een tijd wanneer ons leven weer volop gevuld is met offline afleidingen.
Dit artikel is oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd in het tijdschrift ‘Online Lies, Offline Lives’ van Are We Europe. U kunt hier een exemplaar aanschaffen.
The content of this website represents the views of the author only and is his/her sole responsibility. The European Commission does not accept any responsibility for use that may be made of the information it contains.